#123 🌱 Wat we nodig hebben om verschil te maken in de tussentijd van de huidige transitie ... nataliteit

“You can only connect the dots afterwards”, zei Steve Jobs in zijn beroemde Stanford commencement speech.

In deze brief vertel ik je over een van de wezenlijkste interviews die ik de afgelopen vijftien jaar heb gedaan.
Het interview met transitiepsychologe Angela Stoof.

Transitiepsychologe Angela Stoof (foto door Bart van Dieken)

Wezenlijk omdat het me dots deed connecten.

Nataliteit

‘Hoop houden en verschil maken in een wereld vol verandering.’
Zo luidt de ondertitel van het boek Perspectief van transitiepsychologe Angela Stoof.

Een boek dat kijkvensters aanreikt die helpen zorgvuldiger, rijker en speelser naar transities te kijken.

Over die kijkvensters sprak ik ook met Angela, maar als het gaat over wat we nodig hebben om hoop te houden en verschil te maken in een wereld vol verandering is er iets dat me nog veel nadrukkelijker trof in Angela’s boek … nataliteit.

Je hoort Angela in de podcast van het interview het fragment over nataliteit uit haar boek voorlezen.
Of je kan het hier lezen.

Nataliteit is een term die van filosofe en politiek denker Hannah Arendt komt en zoveel betekent als ‘de geboortelijkheid van de mens’.

Je wordt, zo stelde Arendt, als mens twee keer geboren. Naast je fysieke geboorte is er een tweede geboorte als wie je echt bent.

Wat ik me al langere tijd afvraag - en daarom stel ik Angela ook die vraag - is of we met een economisch model en verhaal van altijd maar groeien, beter en winnen, een verhaal hebben gecreëerd dat ons eigenlijk afneemt om mens te zijn, om voor de tweede keer geboren te worden.

Angela is het ook eens dat de onzekere tijd waarin we nu leven ons als mens uitnodigt en zelfs uitdaagt om tot die tweede geboorte te komen.

“Als je tot op de bodem onder al die crises zakt, ligt daar de vraag: wie ben ik eigenlijk? Wie zijn we als mens in relatie tot elkaar en al het andere? Ik denk dat dat de kernvraag is in deze tijd”, vertelt Angela.

Ik besef nu (dot) dat de verhalen van de denkers en doeners die we brengen heel vaak nataliteitsverhalen van de ‘tweede geboorte’ van deze mensen. Mensen die tot een inzicht zijn gekomen over wie ze zijn en wat ze in dit leven te doen hebben.

Als je voorbeelden wil, lees of beluister dan de verhalen van hiphopwijsgeer Prof. Soortkill, milieu-filosoof Glenn Albrecht, kunstenaar Sven Bullaert, KlimaatContact-oprichter Jeroen Lapeere en zangeres Nynke Laverman om een paar recente interviews aan te halen. Er zijn er nog veel meer … grasduin in alle verhalen.

Naast de verhalen gaat Re-story over het herstellen van de verbindingen die we zijn kwijtgeraakt. De verbinding met onszelf in de eerste plaats en die verbroken verbinding staat ook de ‘tweede geboorte’ in de weg (dot). Daarnaast de verbinding met elkaar en de verbinding met de Aarde.

Dat is ook waarom Re-story nu nodig is.

Tussenruimte

Al van bij de oprichting zeggen we en krijgen we waardering voor het feit dat Re-story ‘een veilige plek creëert waar mensen zichzelf kunnen zijn, elkaar werkelijk ontmoeten, verbinding ervaren, samen van en met elkaar leren. Die verbinding en interactie zijn nodig om wezenlijk te veranderen.’

Toeval bestaat niet. Zonder dat ze wist van de inhoud van mijn interview met Angela rond nataliteit, doopte Elke Leyman, medeoprichter van Re-story, de recent gelanceerde avonden op de eerste maandag van de maand: Tussenruimte.

In het fragment dat Angela Stoof uit haar boek Perspectief over nataliteit voorleest, haalt ze ook aan hoe Hannah Arendt het belang van de ‘tussenruimte’ (dot) benoemde.

‘In de tussenruimte, de ruimte waar mensen elkaar echt ontmoeten, tonen we onszelf aan de ander. We verschijnen. In die tussenruimte wordt het samenleven gemaakt en gevormd. We worden mens onder de mensen en ontdekken wat we samen te doen hebben in de wereld.’

Kom maandag 1 december naar de Tussenruimte

Wat van waarde is

Al bijna vijftien jaar interview ik mensen op zoek naar een antwoord op een vraag die bij me werd losgemaakt toen Elke - die naast medeoprichter ook mijn partner is - een burn-out kreeg.

Hoe had dat kunnen gebeuren?

Ik wilde begrijpen waarom mensen opbranden, depressief worden en in de grootste wanhoop zelfs uit het leven stappen.

Wat ik door onderzoek en interviews ben gaan inzien, is dat de crises van burn-out, depressie en ook bijvoorbeeld klimaatverandering veel meer dan een sociale of ecologische crisis een existentiële crisis zijn.

Recent schreef ik met pen en papier een brief aan Fabienne Beernaert van LUCA School of Arts. Zij deed twee jaar onderzoek naar welke condities verandering mogelijk maken en hoe we als veranderaars elkaar kunnen uitnodigen om vanuit innerlijke ontwikkeling te handelen en zo een regeneratieve cultuur te ontwikkelen. Een publicatie van Fabienne hierover volgt binnenkort.

In de brief antwoordde ik op haar vraag om vrij te schrijven over het thema ‘liminale tijdruimte van transitie’. (Toevallig hoorde ik afgelopen week van Angela dat ook van haar een brief wordt opgenomen in de publicatie van Fabienne.)

Wat ik Fabienne onder andere schreef, is …

‘Kan je vatten dat 2,3 miljoen Belgen antidepressiva, slaap- en/of kalmeermiddelen nodig hebben om op de been te blijven?

Waar zijn we dan mee bezig?
Waarom klinkt de roep om daar iets aan te doen niet luider?
Waarom staan we toe dat leeftijd- en generatiegenoten wegkwijnen?
En dat dat nu ook steeds meer kinderen en jongeren treft?

Zijn we dan zo druk in de ratrace, in de survival of the fittest, dat we de uitval van deze mensen er gewoon bij nemen? Je hebt nu eenmaal winnaars en verliezers.

Nu ik het zo voor je opschrijf Fabienne realiseer ik me dat dit eigenlijk dezelfde verontwaardiging is die ik als kind voelde over hoe we omgaan met walvissen en Siberische tijgers. Het gaat over wat van waarde is.’

Wat van waarde is, is dat we als mens geboren kunnen worden als wie we echt zijn zodat we het leven kunnen leven waarvoor we geboren zijn. En niet het leven van een ander leven (de grootste spijt die mensen op hun sterfbed betuigen). En al helemaal niet een leven leven dat sociale normen en conventies (een systeem) ons opdringen.

Dat is niet vanzelfsprekend …

Restories on the road

Foto. Restories on the road vlnr: Annemie Vrints, Elke Leyman & Sara Borremans

Dat die tweede geboorte niet gemakkelijk maar zo verrijkend is, kan je horen tijdens Restories on the road op 19 december om 19u in Halle. Daar vertellen Re-story coöperanten Annemie Vrints, Sara Borremans en Elke Leyman over hun ‘tweede geboorte’. Over de moed, het lef en het leiderschap dat die tweede geboorte vraagt. En de schoonheid die dat brengt.

Kom op vrijdag 19 december luisteren en uitwisselen tijdens Restories on the road

We zijn een nieuw begin

In het interview met Angela kan je ook lezen of horen dat Hannah Arendt duidelijk maakte dat we als mens niet alleen de mogelijkheid hebben om een keer een nieuw begin te maken, we zijn een nieuw begin.

Op elk moment.

‘We zijn altijd ervoor’ vertelde kunstenaar Sarah Vanhee me in dit interview (dot): “Wij kunnen nu beslissen: ‘dit is een moment ervoor’. We weten misschien niet waarvoor, maar het kan anders worden hierna.”
In dat interview verwijst Sarah trouwens ook naar Hannah Arendt (dot).

En zo kwam ik na het uitwerken van het interview met Angela Stoof alle dots verbindend tot het inzicht dat Re-story over de tweede geboorte gaat. Het is bij wat we met Re-story organiseren niet altijd heel concreet duidelijk - sommigen zeggen vaag - wat we doen en wat dat oplevert.

Wat we doen, is verhalen vertellen, een plek creëren en activiteiten organiseren die een nieuw begin mogelijk maken, een ‘tweede geboorte’ waardoor je kan worden wie je echt bent. Dat zit ook vervat in de ZEBRA-mindset. Die mindset is nodig om mensen én organisaties weer te laten floreren.

Zo is de masterclass ‘Leven en werken in het ritme van de seizoenen’ op 22 januari 2026 een uitnodiging om werkelijk aan het leven mee te doen. Leven en werken in het ritme van de seizoenen kan een sleutelrol spelen in het voor de tweede keer geboren worden. Steeds opnieuw.

Momenteel schrijf ik aan het interview met ecoloog, filosoof en boeddhist Matthijs Schouten. Wat ik je daar nu al over kan vertellen, is dat het in de kern gaat over hoe we in een systeem zijn terechtgekomen dat ons belet om voor de tweede keer geboren te worden en hoe dat systeem zo in ons is gekropen dat we onszelf ook afremmen om voor de tweede keer geboren te worden. Matthijs komt daar op donderdag 23 april 2026 een masterclass over geven.

‘Je moet je leven veranderen’ stelt de Duitse filosoof Peter Sloterdijk. Een stellingname die hij ontleende aan een passage uit een sonnet van de dichter Rainier Rilke.

Sloterdijk wil ermee zeggen dat de mens voortdurend oefent om zijn leven te veranderen en zichzelf te herscheppen door rituelen, oefening en training.

De masterclasses van Marcel en Matthijs, de Tussenruimte en Restories on the road veranderen je leven.

Gedragen worden

We kunnen, Hannah Arendt indachtig elk ​moment opnieuw beslissen in wat voor wereld we willen leven. Met verhalen en brieven als deze draagt Re-story bij aan een verhaalverandering zodat mensen en organisaties weer gaan floreren. Wil je dat mee dragen …

Een comment, like en het delen van deze brief is ook waardevol. Zo bepaal je mee welke verhalen gehoord worden.

Tot onderweg!
Mischa

Dankbaar dat we onderweg op de steun kunnen rekenen van Officenter!

Wil je ook uitdrukkelijk op deze plek je steun uiten, stuur me een bericht door te replyen op deze brief.